اهمیت اتصال صحیح فاز و نول

تشخیص فاز و نول ، تثبیت فاز و نول و اهمیت اتصال صحیح فاز و نول

در این مطلب میخواهیم به بررسی یک سوال به ظاهر ساده اما در واقع بسیار مهم ، تخصصی و حتی حیاتی بپردازیم و اون سوال اینه که آیا چگونگی اتصال فاز و نول ( صحیح یا معکوس ) در زیرساخت ها و تاسیسات الکتریکی و همچنین در سیستم ها ، تجهیزات و مصرف کننده های الکتریکی و الکترونیکی که با برق بخصوص از نوع تک فاز سر و کار دارند مهمه ؟!…

بله ؟!… خیر ؟!… چرا ؟!…

با ما همراه باشید …

خب معمولا وقتی با سوال بالا مواجه میشیم شاید اولین جوابی که سریع به ذهنمون میرسه این جوابه :
نه … معلومه که فرقی نداره …
چرا ؟
چون دوشاخه تلویزیون رو هر جوری به پریز بزنیم روشن میشه
چرا ؟
چون یخچال رو هر طوری به برق وصل کنیم روشن میشه
چرا ؟
چون مصرف کننده های تک فاز رو به هر شکلی به فاز و نول وصل کنیم روشن میشن و کار می کنن
و کلی از این چرا و چون های دیگه …

خب این سوال که با چند تا جواب ساده حل شد پس موضوع چیه ؟

در واقع موضوع اینه که همه جواب های بالا کاملا درست و منطقی هستند اما فقط از یک منظر به ماجرا نگاه می کنند و اون منظر کل ماجرا نیست !!!

حالا ماجرا چیه ؟ در واقع ماجرا اینه که این سوال یک سوال کلی هست و از جنبه های مختلفی می تونه بررسی بشه اما معمولا فقط یک جنبه اون که از همه بارزتره در ذهن خیلی از ما نقش می بنده و اون جنبه ، روشن شدن و کار کردن وسیله برقیه و چون شاید تا به حال با جنبه های دیگه این سوال مواجه نشدیم یا برامون پیش نیومده یا اگر هم اومده خیلی بهشون توجهی نداشتیم و از کنارشون گذشتیم و یا کلا به هر دلیلی از اون ها اطلاعی پیدا نکردیم ، برامون خیلی ملموس نیستند و ذهنمون خیلی به سمت اون ها نمیره .

پس به نظر میرسه به غیر از روشن شدن و کار کردن وسیله برقی ، موارد دیگه ای هم هستن که می تونن مورد توجه قرار بگیرن … اما اون موارد چیا می تونن باشن ؟
خب بهتره قبل از اینکه به این موارد بپردازیم مثالی بزنیم که حتما میتونه تو درک بهتر موضوع به ما کمک کنه :
یک خودروی سواری رو در نظر بگیریم …
کار اصلی این خودرو ، جابجایی سرنشینان هست …
حالا بخش های مختلف تشکیل دهنده این خودرو رو بررسی کنیم …
آیا این خودرو برای جابجایی سرنشینان ، به تمام بخش های تشکیل دهنده و امکانات موجود نیاز داره ؟!
مشخصا با طرح این دو گزاره زیر بیشتر به اصل ماجرا نزدیک می شیم :
در حال حاضر تمامی خودروهای سواری مجهز به کمربند ایمنی هستند …!
در حال حاضر به خودروهای تولید جدید که فاقد سیستم ایربگ باشند استاندارد تعلق نمی گیرد و شماره گذاری نمی شوند …!
حالا در رابطه با مثال بالا ، سوال مشابه موضوع اصلی رو به این صورت مطرح می کنیم :
آیا وجود کمربند ایمنی و ایربگ در خودروی سواری مهم است ؟

خب کاملا مشخصه که اگه بخواهیم به این سوال هم تنها از یک منظر نگاه کنیم و فقط نسبت به یک جنبه اون که کار کردن وسیله نقلیه باشه پاسخ بدیم حتما جوابمون ” نه ” خواهد بود چون بودن یا نبودن کمربند ایمنی یا ایربگ در خودروی سواری تاثیری در روشن شدن و حرکت کردن خودرو و جابجایی سرنشینان نداره !!! . البته مثال ها و مصادیق خیلی زیادی در این رابطه وجود داره اما به نظر میرسه همین یک مثال بالا موضوع رو تا حد زیادی روشن میکنه و حتما با کمی فکر کردن می تونیم به اصل ماجرا پی ببریم …

بله ، دقیقا اصل ماجرا و مواردی که به اون ها اشاره کردیم اینهاست : ایمنی ، استاندارد ، کیفیت و صحت عملکرد و باز هم ایمنی . حالا چرا باز هم ایمنی ؟ چون ایمنی در هر پدیده ای از مهمترین ارکان اون به حساب میاد و در بیشتر موارد ، استاندارد ، کیفیت و صحت عملکرد نیز برای برقراری و حفظ ایمنی بکار گرفته میشن .
در واقع در یک خودروی سواری ، کلی وقت صرف میشه و کلی هزینه میشه و قیمت خودرو بالاتر میره فقط و فقط به خاطر اینکه یک سیستم ایمنی مثل ایربگ به اون خودرو اضافه بشه با اینکه شاید در تمام طول عمر یک خودرو از زمانی که تولید میشه تا زمانی که اسقاط و بازیافت میشه ، یک بار هم نیاز نباشه اون ایربگ عمل کنه . با این حال قوانین و مقررات سخت گیرانه ای از طرف سازمان های مربوطه مثل سازمان استاندارد و راهنمایی و رانندگی و … برای این موضوع و موضوعات مشابه وضع شده و علت اصلی اون برقراری و حفظ ایمنیه حتی اگر احتمال وقوع حادثه مورد نظر بسیار کم و حتی دور از ذهن باشه .
از طرفی با کمی دقت به عامل هایی مثل استاندارد و کنترل کیفیت ، به این نتیجه می رسیم که این عوامل صرفا به عملکرد ذاتی یک موضوع کار ندارند بلکه چگونگی و کیفیت عملکرد و ایمنی یک موضوع رو مورد بررسی و ارزیابی قرار میدن که باز هم هدف اصلی اونها ، برقراری و حفظ ایمنی هست .
حالا در ادامه بحث اصلی و مطالب فوق ، در مورد اینکه آیا چگونگی اتصال فاز و نول ( صحیح یا معکوس ) اهمیت داره ، می تونیم این موارد و سوالات رو هم مطرح کنیم :
همون طور که می دونیم یک کابل تک فاز بدون ارت شامل دو رشته سیمه ( مثل کابل 6 * 2 ) . حالا سوال اینه که اگر در برق تک فاز چگونگی اتصال فاز و نول تفاوتی نداره و مهم نیست ، پس چرا سیم های کابل تک فاز با رنگ های مختلف تولید میشن ؟! چرا بطور مثال در استاندارد IEC در برق تک فاز سیم قهوه ای هادی فاز و سیم آبی هادی نول درنظر گرفته شده ؟! اگر سیم آبی به فاز وصل بشه و سیم قهوه ای به نول ، برق جریان پیدا نمی کنه ؟! آیا تولید کابل تک فاز با سیم های هم رنگ آسون تر و کم هزینه تر نیست ؟!
در واقع میشه با اطمینان کامل گفت که وقتی برای یک موضوع ، استاندارد تعریف میشه حتما اون موضوع از اهمیت بسیار بالایی برخورداره .
مشخصا یکی از اهداف مهم در رنگ بندی سیم ها ، تشخیص سریع و راحت ماهیت هادی ها و جلوگیری از اشتباهات و بروز حوادثه . با جابجا شدن فاز و نول در زیرساخت برق و سیم کشی ها ، ضمن اینکه استانداردها از بین میره ، ماهیت هادی ها تغییر می کنه که علاوه بر بروز بسیاری از مشکلات زیرساختی و تاسیساتی و سیستمی ، می تونه منجر به برق گرفتگی فردی که صرفا با درنظر گرفتن رنگ سیم ها در حال کار با برق هست بشه . پس کاملا مشخصه که در این مورد هم ، هدف اصلی از وجود استانداردها و رنگ بندی ها ، برقراری و حفظ ایمنی هست .
اما سوال دیگه ای که مطرحه اینه :
کاملا بدیهیه که هر طراح و تولید کننده وسیله یا تجهیز برقی ، بهتر از هر کسی اطلاعات فنی محصولات خودش رو می دونه . مثلا یک تولید کننده تجهیزات پزشکی تک فاز که خودش اون محصولات رو طراحی و تولید کرده کاملا می دونه که این تجهیزات به هر شکلی که به فاز و نول متصل بشن روشن می شن و کار می کنن . حالا سوال اینجاست که پس چرا روی ترمینال ها و بخش های مشخصی از سیستم های برقی تک فاز ، علائم L و N توسط تولید کننده ها چاپ میشه و در معرض دید قرار می گیره ؟!
مشخصا الان دیگه همه ما می دونیم که جواب این سوال چیه … بله دقیقا درسته … ایمنی و حفاظت الکتریکی

البته نکته مهم و جالبی که باید به اون اشاره کنیم اینه که مشخصا در اهمیت اتصال صحیح فاز و نول و مخاطرات و مشکلات اتصال ناصحیح فاز و نول حتی با در نظر گرفتن روشن شدن مصرف کننده ها در هر دو حالت ، هیچگونه شک و تردیدی نیست . در واقع این موضوع یک موضوع کاملا علمی و تخصصیه و معمولا متخصصان و کارشناسان حرفه ای و سطح بالا به سبب داشتن دانش و تخصص کافی ، به این موضوع واقف هستن و به لحاظ علمی اون رو درک میکنن اما میشه با اطمینان گفت حتی افرادی که شاید دانش و تخصص علمی در رابطه با این موضوع رو ندارند و احتمالا در مواجهه با این سوال که آیا فرقی بین اتصال صحیح و ناصحیح فاز و نول حتی در مصرف کننده های تک فاز وجود داره ، جوابشون ” نه ” هست ، در واقع بارها و بارها خودشون در عمل ، به این سوال جواب درست دادن اما بدون اینکه بدونن این جواب ها ، جواب همین سوال اصلی مورد بحث بوده . برای اثبات این موضوع می تونیم آزمایشی رو انجام بدیم : مشخصا در یک سیستم و شبکه برق نهایتا قراره که برق رو به مصرف کننده ها برسونیم و از اون ها به شکل های مختلفی استفاده کنیم . ما یک لامپ رشته ای ساده تک فاز رو به عنوان مصرف کننده در نظر می گیریم . حالا برای برق رسانی و روشن و خاموش کردن این لامپ می خوایم یک دیاگرام و شماتیک رسم کنیم . اگه یک ترمینال فاز ، یک ترمینال نول ، یک کلید تک پل و لامپ رو در نقشه داشته باشیم و بخواهیم نحوه سیم کشی رو در نقشه اجرا کنیم ، به نظر شما سیم کشی به چه شکلی باید انجام بشه ؟ اگه این نقشه رو حتی به بعضی از برق کارهای مبتدی که میگن چگونگی اتصال فاز و نول فرقی نداره بدیم ، اون ها چطوری سیم کشی میکنن ؟…! بله ، مشخصا در همه نقشه ها حتی در نقشه های افرادی که میگن چگونگی اتصال فاز و نول تفاوتی نداره ، خواهیم دید که سیم نول مستقیم و سیم فاز از طریق کلید به لامپ وصل میشه . خب ما که هر طوری فاز و نول رو به لامپ برسونیم روشن میشه ، پس چرا تو همه نقشه ها سیم نول مستقیم و سیم فاز از طریق کلید به لامپ رسیده ؟! در واقع میشه گفت حتی افرادی که فکر میکنن چگونگی اتصال فاز و نول تفاوتی نداره هم در عمل دارن کار درست رو انجام میدن اما بدون اینکه دلایل علمی و تخصصی این موضوع رو بدونن .

اما حالا که راجع به استاندارد و ایمنی صحبت کردیم ، بهتره ببینیم با درست وصل کردن فاز و نول ، چه اتفاقی میوفته که ضریب ایمنی و حفاظت الکتریکی و کارایی بالا میره ؟
خب همه ما می دونیم که فیوزبندی اصلی تمامی تجهیزات و وسایل برقی و مجموعه ها ، در مسیر ورود فاز به سیستم یا مجموعه انجام می گیره . در این حالت اگه فیوز بسوزه یا قطع بشه کل مدار فقط با نول در ارتباطه که تو این شرایط مشکلی از لحاظ ایمنی و برق گرفتگی وجود نداره ولی اگه فاز و نول برعکس باشه و فیوز بسوزه یا قطع شه تقریبا کل مدار و مسیر سیم کشی حتی در بخش ها و مسیرهای بازگشتی ، تبدیل به فاز میشه که می تونه برق گرفتگی و خطرات و مشکلات دیگه رو به دنبال داشته باشه .
موضوع دیگه اینه که تقریبا در تمامی وسایل برقی و بطور مشخص بردهای الکترونیکی که نیاز هست مستقیما به برق شهر متصل بشن و از طرفی نسبت به شبکه برق ایزوله نیستند ، همیشه طراحی به نحوی هست که زمین الکتریکی برد یا بخش غالب الکتریکی مدار ، بصورت مستقیم و یا با مقاومت الکتریکی پایین به نول متصل میشه که این موضوع دلایل بسیار مهم و قابل توجهی داره که به چند مورد اون اشاره می کنیم :

1 – جلوگیری از القاء الکتریکی بین برد ، سیم ها ، المان های القائی و بدنه دستگاه یا بخش های دیگه که میتونه منجر به برقدار شدن بدنه و قسمت های مختلف دستگاه بشه . احتمالا همه ما این رو تجربه کردیم یا شنیدیم که بعضی وقتا بدنه وسایلی مثل یخچال ، اجاق گاز ، لباسشویی و … برقدار شده و وقتی بهشون دست می زنیم برق می گیره که البته این در حالیه که اون وسیله روشنه و داره کار خودش رو انجام میده ( پس فقط روشن شدن و کار کردن وسیله برقی مهم نیست و موارد بعضا مهمتری مثل ایمنی هم وجود داره ) . تو بیشتر این موارد اگه مورد ذاتی ( مانند استفاده از فیلترهای EMI متقارن و موارد مشابه ) یا مشکل فنی وجود نداشته باشه با جابجا کردن دوشاخه برق ، مشکل برطرف میشه و دیگه بدنه برق نداره . خوبه که به این موضوع هم اشاره کنیم که در بعضی موارد برق دار شدن بدنه ها به خاطر اصطکاک ناشی از حرکت اجسام داخل یک وسیله هست مثلا حرکت موتور یخچال می تونه به مرور باعث ایجاد الکترواستاتیک یا الکتریسیته ساکن روی بدنه بشه ، اما برق گرفتگی ناشی از چنین مواردی بصورت لحظه ایه یعنی اگه تو چنین شرایطی یک نفر با بدنه وسیله برقی تماس پیدا کنه ، فقط یک لحظه به خاطر تخلیه الکتریسیته ساکن دچار شوک میشه و دیگه ادامه نداره ، اما در صورتیکه برق گرفتگی ادامه دار باشه حتما علت اون ناشی از القاء و یا نشت جریان در بخشی از وسیله هست .

2 – جلوگیری از القاء و نشت جریان در قطعات و وسایل برقی به سبب وجود اختلاف پتانسیل بین فاز و محیط فیزیکی و البته هوای پیرامون . شاید دیده باشیم مثلا یک وسیله برقی مثل لامپ مهتابی در حالی که خاموشه ، نوساناتی از یک نور خیلی ضعیف رو درون خودش داره ( این موضوع با بسته شدن مدار و گردش جریان از طریق لامپ سیگنال کلید و پریز تفاوت داره ) . حالا چرا این اتفاق میوفته ؟ چون فاز و نول جابجا شده و فاز مستقیما وصل شده به لامپ . از طرفی بدنه لامپ با پایه و دیوار و هوای محیط در ارتباطه و فاز هم با همه اینا اختلاف پتانسیل داره پس الکترون ها در گاز داخل لامپ شروع به جابجایی و حرکت می کنن که باعث میشه رگه هایی از نور خیلی ضعیف تو لامپ دیده بشه .

3 – جلوگیری از بروز حادثه در شرایطی که سیستم در فضایی با رطوبت بالا کار می کنه . مشخصا در اماکن و فضاهایی که دارای رطوبت زیاده ، برق دار بودن بخش غالب مدار امکان بیشتری رو برای اتصالی با بدنه و قسمت های دیگه فراهم میکنه و میتونه باعث برق گرفتگی و اتصالی و سوختن کل سیستم یا دستگاه بشه .

4 – جلوگیری از ایجاد حالت خازنی بین برد یا قطعات الکتریکی و اتمسفر پیرامون سیستم ( تجمع بار الکتریکی روی برد و احتمال تخلیه در بخشی از برد که می تونه سبب ایجاد فرمان های ناخواسته ، خطاهای سیستمی و تشخیصی و حتی خرابی سیستم بشه ) . مثلا در یک تجهیز آزمایشگاهی حساس که بخش الکترونیکی اون با مقادیر بسیار ناچیز ولتاژ و جریان کار میکنه ، ایجاد الکتریسیته ساکن و تخلیه بار الکتریکی در یک قطعه یا بخشی از مدار ، علاوه بر اینکه میتونه به برد آسیب برسونه ، میتونه باعث تغییر در نتایج یک آزمایش مهم بشه .

5 – جلوگیری از جذب گرد و غبار معلق در هوا ( نشستن گرد و غبار روی بردهای الکترونیکی و بخش های مختلف الکتریکی یک وسیله برقی علاوه بر کاهش حتمی طول عمر قطعات و در واقع کل سیستم میتونه منجر به ایجاد مسیر الکتریکی ناخواسته بر روی برد بشه و اختلالات سیستمی و خرابی رو به دنبال داشته باشه )

به عنوان یکی دیگه از مشکلاتی که جابجایی فاز و نول در بخش زیرساختی و سیم کشی به همراه داره می تونیم به این اشاره کنیم که در شرایطی که همبندی ارت و نول در قسمتی از زیرساخت برق بدون استفاده از هادی ها و مکانیزم های حفاظتی مناسب انجام گرفته باشه و یا حتی بدون در نظر گرفتن همبندی ارت و نول ، اگر در بخشی از مدار سیم کشی ، هادی نول به بدنه ها یا قسمتی از اتصالات زمین به هر علتی وصل شده باشه ، جابجایی فاز و نول سبب اتصالی میشه و اگر مقدار جریان اون بخش از مدار که دچار اتصالی شده به واسطه وجود مقاومت سیم ها و هادی ها ، به مقدار جریان عملکرد المان های حفاظتی نرسه ، مدار قطع نمیشه و به مرور باعث داغ شدن سیم ها و نهایتا اتصالی های بعدی و احتمالا آتش سوزی میشه و اگر هم آتش سوزی نشه ، وضعیت تا حدی پیش میره که کل سیم کشی اون قسمت باید تعویض بشه .

البته باید به این نکته توجه داشت که بطور کلی اتصال صحیح فاز و نول یک امر ضروری و بسیار مهم به شمار میاد اما در بعضی موارد اتصال صحیح فاز و نول ، نه تنها به عنوان یک مورد پیشگیرانه بلکه کاملا یک امر اجباری ، الزامی و غیر قابل اجتنابه . مثلا وقتی نیاز باشه بین ارت و نول همبندی صورت بگیره حتما و الزاما باید فاز و نول به درستی به زیرساخت ها وصل شده باشن . یا زمانی که از نول به عنوان هادی حفاظتی استفاده میشه یا به عنوان مثال در تجهیزاتی مثل ارت های الکترونیکی که از نول و زمین شبکه به عنوان ارت حفاظتی استفاده می کنن ، اتصال صحیح فاز و نول کاملا ضروری و الزام آوره .
اما یک موضوع جالب و البته مهمی که در رابطه با فاز و نول و چگونگی اتصال اون ها وجود داره اینه که اهمیت اتصال صحیح فاز و نول ، فقط در برق تک فاز مطرح نیست . در واقع با توجه به اینکه نول در شبکه برق ، چه در برق سه فاز و چه در برق تک فاز یک ماهیت الکتریکی – حفاظتی به شمار میاد ، اصل اهمیت اتصال صحیح فاز و نول ، مربوط به اتصال صحیح و پایداری وضعیت نول هست . در واقع نقش اصلی در برقراری و حفظ ایمنی در زیرساخت برق رو نول به عهده داره . پس میشه اینطور درنظر گرفت که هم در برق سه فاز و هم در برق تک فاز و بطور کلی در هر جایی که برق وجود داره ، اتصال صحیح فاز و نول ( بویژه نول ) بسیار بسیار بسیار مهم و حائز اهمیته .
خب به نظر میرسه مطالبی که تا اینجا مطرح شد اهمیت اتصال صحیح فاز و نول به زیرساخت ها ، سیم کشی ها ، تاسیسات ، سیستم ها ، دستگاه ها ، مصرف کننده ها و بطور کلی در هر جایی که برق وجود داره رو تا حد زیادی روشن میکنه . برای همین بهتره ادامه این موضوع رو هر کدوم از ما بصورت تخصصی در فضای علمی ، حرفه ای ، شغلی و کاری دنبال کنیم و حتما تجربیات و مطالبی که در این زمینه بدست میاریم رو با دوستان دیگه مون به اشتراک بذاریم .

در پایان این مطلب باید به این نکته بسیار مهم و قابل توجه اشاره کرد که جابجایی و اتصال ناصحیح فاز و نول به زیرساخت ها ، سیم کشی ها ، تاسیسات ، تجهیزات ، سیستم ها ، مصرف کننده ها و بطور کلی در تمام جاهایی که از برق استفاده شده و میشه ، تاکنون بارها و بارها منجر به مرگ ، نقص عضو و خیلی از مشکلات دیگه برای بسیاری از افراد کوچک و بزرگ و متخصص و غیر متخصص شده و در بخش های زیرساختی و سیستمی نیز بارها و بارها مشکلات و حوادثی مثل اتصالی ، آتش سوزی ، نوسانات برق ، خرابی ها ، خطاهای سیستمی و مشکلات و حوادث دیگه رو به دنبال داشته که شاید از بعضی از اونها باخبر و از خیلی از اونها بی خبر باشیم . مشخصا مشکلات و مخاطرات جابجایی فاز و نول محدود به مطالب عنوان شده نیست و موارد عنوان شده تنها بخشی از مواردیه که از بین مطالعات ، تجربیات ، مشکلات و حوادث ثبت شده ، به دنیای اطلاعات راه پیدا کردند . همه ما می دونیم که در دنیای امروز ، برق بسیار مهم و حیاتی و پر مزیته اما در عین حال می تونه بسیار خطرناک و حادثه ساز هم باشه پس بهتره به این موارد بیشتر توجه کنیم و اهمیت بدیم که مطمئنا بسیاری از مشکلات و حوادثی مثل برق دار شدن بدنه ها ، لوله ها و اتصالات فلزی ، برق گرفتگی در زمان نصب و سرویس وسایل و تجهیزاتی مثل کولر آبی ، یخچال های فروشگاهی و البته برق گرفتگی به سبب حضور در اماکنی مثل فضاهای رطوبتی ، موتورخانه ها و … و همچنین بسیاری از خطاها ، خرابی ها و مشکلات سیستمی و بطور کلی بسیاری از مشکلات و حوادث جانی و مالی و سیستمی بعضا غیر قابل جبران ، کاملا ریشه در جابجایی و اتصال ناصحیح فاز و نول داشته و داره که امیدواریم با مطالعه این مطلب و مطالب بیشتر و البته با رعایت استاندارها و قوانین و مقررات و اصول ایمنی از این به بعد دیگه وجود نداشته باشه . پس دوباره به یک سوال به ظاهر ساده اما بسیار مهم و پر اهمیت … ( این بار نه فقط از یک منظر بلکه با در نظر گرفتن جنبه های مختلف ) … پاسخ می دیم و اون سوال اینه که آیا چگونگی اتصال فاز و نول ( صحیح یا معکوس ) در زیرساخت ها و تاسیسات الکتریکی و همچنین در سیستم ها ، تجهیزات و مصرف کننده های الکتریکی و الکترونیکی که با برق بخصوص از نوع تک فاز سر و کار دارند مهمه ؟!…

تشخیص فاز و نول ، تثبیت فاز و نول و اهمیت اتصال صحیح فاز و نول

منبع : شرکت البرز ارتباط امن پایدار ( البرز ارتباط )

alborzertebat.ir

alborzertebat.com

انتشار با ذکر منبع بلامانع است